Al wat wij kapot maken zijn stenen

 
"Al wat wij kapot maken zijn stenen", zei Mulla Mohamed Omar, in zijn toelichting op het opblazen van de eeuwenoude Buddhabeelden in Afghanistan. Hiermee schaarden de Taliban zich in een lange geschiedenis van het vernielen van cultuuruitingen.  Het vernielen van cultureel erfgoed gaat  verder dan het simpelweg kapot maken van stenen, het gaat veel meer over pogingen tot het vernielen of verwijderen van de culturele identiteit van de tegenpartij. Jan Pronk heeft hier in 2006 al een verhelderende toespraak over gehouden voor het Prins Claus Fonds.

Ook het huidige cultuurbeleid lijkt te streven naar het opblazen van de Nederlandse cultuursector. Onder de noemer van bezuinigingen worden, doelgericht,  grote delen van de in decennia opgebouwde culturele infrastructuur afgebroken. Een afbraak die in geen enkele verhouding staat tot de economische opbrengst van deze operatie. Grote vraag is dan ook waar deze eruptie van revanchisme vandaan komt.

Kunst is immers van oudsher eerder een rechtse dan een linkse hobby geweest. Het waren de machthebbers die zich lieten begraven in piramides vol kunst. Onze musea hangen vol met de rijken die zich lieten vereeuwigen in schilderijen. En nog steeds worden veel besturen van grote kunstinstellingen bevolkt door CDA en VVD coryfeeën. Hoe is het mogelijk dat er bij wijze van spreken in één generatie bestuurders zo veel is misgegaan, dat elk draagvlak voor kunst en cultuur lijkt te zijn weggevallen? Waar in de jaren zestig de verbeelding nog aan de macht moest, is die positie vijftig jaar later overgenomen door relatief jonge managers die de wil van het volk (de helft plus 1) als draagvlak beschouwen voor een ongekende kaalslag.

Waar het CDA ten onder ging in het einde van de verzuiling, lijkt de cultuur samen met de maakbare samenleving van de PvdA door het afvoerputje te gaan. Waar voor Rick van der Ploeg de kunst en cultuursector nog te lelieblank was, is zij voor deze coalitie blijkbaar niet blank genoeg. En in ieder geval te elitair. Jan met de pet gaat immers niet naar de opera of het residentieorkest, hoe mooi en kwalitatief goed die ook zijn. Blijkbaar wel naar de musea, want die moeten blijven. We zijn immers trots op onze (culturele) geschiedenis die onze identiteit bepaalt, maar hebben duidelijk moeite om de culturele toekomst vorm te geven. Die Nederlandse identiteit is daarbij tegenwoordig zo smal geformuleerd dat zelfs Maxima al een scheve schaats reed toen ze zei dat ze die in zeven jaar nog niet gevonden had.

Het vormgeven van de culturele toekomst mag in ieder geval geen geld kosten als je de staatssecretaris goed beluistert. Het binnen de sector al niet met gejuich ontvangen advies van de Raad voor Cultuur heeft bij OCW al direct na ontvangst een vaste stek in het ronde archief gevonden. Dit archief wordt overigens nog dagelijks bijgevuld met brandbrieven, petities, smeekbrieven en notulen van bezoeken van wethouders en gedeputeerden. Los van de parade van lobbyisten van iedereen die vroeger belangrijk was in de politiek en nog steeds een netwerk denkt te hebben.

Hoe kan het dat de VVD en CDA die jarenlang hebben meegewerkt aan de opbouw, nu collectief met hun rug naar de cultuur staan? Is het de ultieme gijzeling van de 'Jantje Smit fan', samengebald in een anti-islam partij die gitaarherrie, abstracte dansvoorstellingen, Victory  Boogie Woogies van 82 miljoen gulden of theatervoorstellingen van 8 uur volstrekt zat is? De verbetenheid waarmee deze partij enig compromis op het gebied van cultuur weet tegen te houden doet vermoeden dat haar partijleider ooit publiekelijk genomen is door een allochtone acteur onder begeleiding van een symfonieorkest, op het hoogtepunt aangevuld met operazangers en dansers. Maar binnen de anti-immigratie verkiezingsretoriek van de PVV waren de cultuurbezuinigingen geen doorslaggevende reden voor de gemiddelde PVV stemmer om het Wilders vakje rood te kleuren.

Het huidige kabinet regeert het land met de kleinst mogelijke meerderheden. Deze kleine meerderheid heeft ook nog eens disciplinerende werking op andere geluiden uit de fracties. Een trend die zich nu ook in de Eerste Kamer zal gaan manifesteren. Deze 50 + 1 meerderheid zal waarschijnlijk 50% van de podiumkunsten gaan wegbezuinigen. De 'collateral damage' van deze bezuinigingen zal nog veel groter zijn, de cultuursector is vooral mensenwerk. Het doorgerekende nettoresultaat van deze 'bezuiniging' kan dan ook nog wel eens negatief uitpakken voor de schatkist. Maar dat terzijde, deze bezuinigingen gaan in essentie niet over geld.

Met dit beleid wordt een deel van de recente Nederlandse geschiedenis herschreven. Van culturele vrijstaat en gedoogzone van experimenten op maatschappelijk, cultureel en sociaal vlak tot de nieuwe heilstaat van de, bij voorkeur, blanke hardwerkende Nederlander. Er is alleen niemand meer die zijn standbeeld straks kan maken. De laatste kunstenaar is net omgeschoold tot wegenbouwer die de vangrail maakt die auto's met 130 km per uur op een ordentelijke manier opvangt.